Plagen versus pesten


Het verschil met een geweldsdelict is dat de slachtoffers van pesten zichzelf vaak de schuld geven. En als zij dat niet doen, dan doet de omgeving het wel. Ouders, vrienden, docenten en/of hulpverleners zeggen dat ze weerbaarder moeten worden, zich anders moeten kleden, zich moeten conformeren aan de groep, zich anders moeten gedragen ..... Vaak wordt het slachtoffer naar een weerbaarheidstraining gestuurd, naar een andere klas of andere school.
Op het internet staan veel tips om pesten op school of op het werk aan te pakken, zie bijvoorbeeld pestweb.nl of pesten.pagina.nl. Ook op die sites wordt gesuggereerd dat het pesten wel overgaat als het slachtoffer zich weerbaarder gedraagt. Maar een slachtoffer alleen kan niets aan het pesten veranderen. Er moet iets gebeuren waarbij het slachtoffer, de pester, de meelopers, de docenten, ouders, managers en leidinggevenden een eigen, specifieke taak hebben.

Signalen

Een school of bedrijf heeft wellicht een preventief pestbeleid, maar het probleem is het pesten te signaleren. Een ongeschreven wet - zowel op school als op het werk - is immers dat je niet klikt. Daardoor weet een leraar of manager vaak niet eens dat er gepest wordt. Als het dan uiteindelijk wel wordt gesignaleerd, dan worden er maatregelen getroffen, maar dan draagt het slachtoffer een traumatische ervaring met zich mee die grote psychische, fysieke, en sociale gevolgen kan hebben.
Elk slachtoffer verwerkt de gevolgen op zijn/haar eigen manier. Sommigen blijven er hun hele leven last van houden, waardoor de kwaliteit van hun leven ernstig is aangetast. Anderen kunnen na een proces van verwerking weer geheeld verder.

Psychische gevolgen

Deze kunnen bestaan uit angsten en fobieën. De angst wordt in het lichaam opgeslagen en dat leidt tot emotionele instabiliteit. Kleine gebeurtenissen roepen direct de angst weer op, zoals ook een foto of muziek een emotionele gebeurtenis oproept. De angst voor groepen is groot, maar ook faalangst, sociale angst en vele vormen van fobieën (straatvrees, vliegangst). Deze kinderen / volwassenen zijn ook vaker en langer depressief.

Voor kinderen is een belangrijk gevolg het achterblijven in de sociale/psychische ontwikkeling. Pesten komt veel voor in groepen. Ze raken er hun gevoel van veiligheid in een groep door kwijt, ze vermijden die en raken geïsoleerd. Ze maken niet de normale dingen mee die horen bij hun ontwikkeling, zoals onbekommerd spelen of kattenkwaad uithalen. Ze leren niet hoe ruzie te maken en om te gaan met meningsverschillen, waardoor ze moeilijk kunnen aangeven wat ze wel en niet willen, moeilijk voor zichzelf kunnen opkomen, niet weerbaar zijn in het contact met anderen en geen nee kunnen zeggen. Dit niet bewust zijn van grenzen of deze niet kunnen bewaken leidt in hun volwassenheid uiteindelijk vaak tot chronische vermoeidheid en een burn-out.

De sociaal/emotionele ontwikkeling van gepeste kinderen heeft nog een ander bijeffect: het richt zijn aandacht vooral op het voorkomen van gepest worden. Zijn verstandelijke ontwikkeling gaat heel snel, maar emotioneel blijft het achter. Deze disbalans komt tot uiting in veel te volwassen gedrag en op latere leeftijd steeds terugvallen op kinderlijk gedrag, bijvoorbeeld bedplassen, knuffels koesteren en duimzuigen.

Sociale gevolgen

De sociale gevolgen komen gedeeltelijk voort uit de psychische gevolgen. In het contact met anderen blijft het slachtoffer op zijn hoede, het maakt moeizaam contact en is zich sterk bewust van zijn lichaam en alles wat hij zegt en doet. Ook het tegenovergestelde is mogelijk: hij overschreeuwt zichzelf en hangt de clown uit, maar daaronder schuilt de onzekerheid en het gekwetste zelfvertrouwen.

In vriendschappen komen deze tegenovergestelde reacties ook tot uiting. Slachtoffers kunnen aan de ene kant vriendschappen slecht aangaan, aan de andere kant gaan ze er volledig in op en doen werkelijk alles om de vriendschap te behouden.

Relaties en intimiteit vereisen een nog kwetsbaarder opstelling, en juist dat roept veel angst op. Ook de angst voor groepen heeft grote gevolgen. De maatschappij bestaat immers uit groepen, wat je ook doet of waar je ook bent: werk, school, buurthuis .... Waar kun je nog naartoe als een groep zo'n angst oproept?

Ziekteverschijnselen

Bij psychische ziekten ontstaan emotionele blokkades die in verband staan met fysieke klachten. Lichaam en geest vormen een eenheid, het lichaam reageert als de geest langdurig gevoelens wegduwt. Dit leidt tot ziekteverschijnselen waar geen fysieke oorzaak voor te vinden is. Ook automutilatie kan een gevolg zijn: zichzelf verwonden om de geestelijke pijn niet te hoeven voelen, te overschreeuwen. Verder kunnen eetstoornissen optreden, zowel veel te veel eten om niet te hoeven voelen, of niet kunnen eten omdat het lichaam al vol zit met emotBegeleiding

Gelukkig leidt niet iedere gepeste onder al deze gevolgen en is niet iedereen met overgewicht of een depressie ooit gepest. Wel stellen we dat slachtoffers van pesten goed begeleid moeten worden. Alleen raakt dat meteen het probleem dat slachtoffers vaak elke vorm van hulp wantrouwen, omdat al gauw het beeld ontstaat dat zij zelf een aandeel hadden in het gepest worden. Alle betrokken moet zich scherp realiseren dat pesten een zwaar geweldsdelict is met mogelijk ernstige gevolgen voor het slachtoffer.